انواع فلزات گرانبها به علت کمیاب بودن منابع معدنی در سیاره زمین، به عنوان فلزات قیمتی شناخته میشوند. لیست انواع فلزات گرانبها در ایران شامل طلا، مس، نقره، پلاتین، تیتانیوم، کبالت، تنگستن، ایریدیوم و رودیم است. این محصولات در صنایع مختلف مانند جواهرات، پزشکی، قطعات الکترونیکی، خودروسازی، اسلحه‌سازی، موشک‌سازی، صنایع دریایی، شیمیایی، نیروگاه‌های اتمی، زیورآلات، هواپیمایی و بسیاری موارد دیگر کاربرد دارند. در این مقاله قصد داریم تا به لیست انواع فلزات گرانبها در ایران بپردازیم. همچنین به موضوعاتی نظیر گرانبهاترین فلز دنیا، انواع فلزات گرانبها در ایران خواهیم پرداخت. برای خواندن ادامه مطلب، مجله کارآهن را دنبال کنید.
فلز گرانبها چیست؟
انواع فلزات گرانبها همان فلزات گران قیمتی هستند که به علت محدودیت منابع معدنی موجود در کره زمین و مصارف خاص آن‌ها، به این اصطلاح شناخته میشوند. این نوع فلزات که سالانه به شکل محدودی از دل زمین استخراج و تولید میشوند، جزو منابعی هستند که خیلی از صنایع خاص بدون وجود آن‌ها با مشکل تامین مواد اولیه مواجه خواهند شد. برای مثال بیشترین ذخایر معدنی در دنیا متعلق به فلز آهن است؛ وفور نعمت در معادن و ذخایر اسمی و احتمالی بی‌شمار سنگ آهن موجب شده که این محصول تفاوت زیادی با فلزات گران‌قیمت یا فلزات گرانبها داشته باشد.
منظور از ذکر این مثال این بود که فلزات گرانبها به مانند فلزات عمومی مانند آهن نیست که مصارف گسترده‌ای داشته باشند. این نوع محصولات به دلیل آمار پایین تولید در دنیا، ارزش اقتصادی به مراتب بیشتری نسبت به سنگ آهن و سایر فلزات عمومی دارند. در واقع عناصر شیمیایی فلزی کمیاب نسبت به سایر عناصر معدنی مانند سنگ آهن، عیار و واکنش‌پذیری بیشتری دارند. بنابراین دارای دمای ذوب بالاتر و در نهایت نرم‌تر و شکل‌پذیرتر نسبت به سایر فلزات هستند.
| جدول انواع فلزات گرانبها در ایران | |||
| نام فلز | بیشترین ذخایر در ایران | بیشترین ذخایر در دنیا | کاربرد |
| طلا | آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، کردستان، سیستان و بلوچستان | آفریقای جنوبی، چین و استرالیا | جواهر سازی، زیورآلات، پزشکی، ابزارآلات جنگی و … |
| مس | کرمان و آذربایجان شرقی | شیلی | صنایع الکترونیکی، کابل‌های برق، موبایل و … |
| نقره | اصفهان، آذربایجان شرقی، سمنان و کرمان | مکزیک، پرو و چین | جواهرسازی، سکه‌سازی، غذاخوری و … |
| پلاتینیوم | خوی و شهرهای جنوبی | روسیه، آفریقای جنوبی و ایالات متحده آمریکا | صنایع پزشکی، اسلحه‌سازی، موشک‌سازی و جواهرات |
| تیتانیوم | ارومیه و کهنوج استان کرمان | چین | صنایع دریایی، شیمیایی، نیروگاه‌های اتمی، زیورآلات، هواپیمایی و … |
| کبالت | آذربایجان شرقی، فارس و سبزوار | کنگو، استرالیا و اندونزی | توربین گازی، صنایع هوایی، جواهر سازی و … |
| تنگستن | اراک | ایالات متحده آمریکا و انگلستان | لامپ، الکترود جوشکاری، جواهر سازی و … |
| ایریدیوم | واردات | ایالات متحده آمریکا، آفریقای جنوبی و روسیه | خودروسازی، صنایع تزئینی به ویژه در ساخت ساعت و قطب‌نما |
| رودیم | واردات | آفریقای جنوبی، روسیه و کانادا | خودروسازی، قطعات الکترونیکی، سیم، فویل و ورق |
فلزات گرانبها در ایران و جهان
انواع فلزات گرانبها یا فلزات قیمتی در سراسر دنیا ارزشی به مراتب بیشتر نسبت به تمام عناصر معدنی و فلزی دارند. کمیاب بودن این نوع فلزات در کنار میزان پایین استخراج، تولید و عرضه به همراه بالا بودن میزان تقاضا باعث شده است که تمام عناصر معدنی گران قیمت به عنوان یک کالای یا محصول سرمایه‌ای شناخته شوند. استخراج این محصولات در سراسر کره زمین به صورت پراکنده در حال انجام است و هر کدام از کشورها به فراخور نیاز و منابع در اختیار، سعی می‌کنند این محصولات با ارزش افزوده بالا را به محصولات پایین‌دست زنجیره مصرفی تبدیل کنند.
ایران نیز جزو کشورهایی است که منابع محدودی در زمینه انواع فلزات گرانبها در اختیار دارد. اگرچه طی سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای اکتشاف و استخراج بیشتر این نوع محصولات صورت گرفته، اما نبود فناوری لازم در این زمینه یکی از چالش‌هایی است که دستیابی به برخی عناصر شیمیایی گرانبها را دشوار می‌کند. با این حال استراتژی در زمینه تامین انواع فلزات گرانبها در ایران در دو مسیر تولید از طریق استخراج و تولید از طریق واردات منابع معدنی گران قیمت گام برمی‌دارد.
گرانبهاترین فلز دنیا
فلز رودیم به عنوان گرانبهاترین فلز در دنیا شناخته میشود که رنگ آن به شکل سفید است. یکی از علت‌های گران بودن رودیم این است که در هر یک تن پوسته زمین، تنها ۰.۰۰۱ گرم رودیم وجود دارد. با این حال آمارها نشان می‌دهد که تولید این فلز گرانبها در میان انواع فلزات گرانبها به صورت سالانه رقمی حدود ۳۰ تن در دنیا است.
انواع فلزات گرانبها
در ادامه مطلب قصد داریم به انواع فلزات گرانبها در ایران یا ۹ فلز گرانبها شامل طلا، مس، نقره، پلاتین، تیتانیوم، کبالت، تنگستن، ایریدیوم و رودیم بپردازیم. با مجله کارآهن همراه ما باشید.
طلا چیست؟
طلا یکی از گرانبهاترین فلز روی کره زمین است که غالبا در صنعت جواهر سازی، زیورآلات، پزشکی، ابزارآلات جنگی و … مورد استفاده قرار می‌گیرد. این فلز در مقابل هرگونه زنگ‌زدگی مقاومت قابل توجهی از خود نشان می‌دهد. به همین دلیل هرگز به رنگ سیاه درنمی‌آید و به راحتی قابلیت ترکیب شدن با سایر فلزات را دارد. فلز مس یکی از انواع فلزات گرانبها و جزو رایج‌ترین آلیاژهای طلا به حساب می‌آید.
کشورهای آفریقای جنوبی، چین، استرالیا، کانادا، ایالات متحده آمریکا، فرانسه، آلمان و روسیه، بزرگترین منابع طلا در دنیا را در اختیار دارند. ایران نیز یکی از کشورهای تولیدکننده طلا در دنیا است که حدود ۱۵۰ تن ذخایر احتمالی و ۲۵۰ تن ذخایر قطعی را دراختیار دارد. لازم به توضیح است که انواع فلزات گرانبها در ایران شامل بیشترین ذخایر طلا در اختیار استان‌های آذربایجان‌‌‌شرقی، آذربایجان‌‌‌غربی، کردستان، سیستان و بلوچستان، خراسان‌‌‌رضوی، اصفهان، مرکزی و همدان است.
مس چیست؟
یکی از انواع فلزات گرانبها مهم، فلز مس است که در صنایع الکترونیکی، کابل‌های برق، موبایل و بسیاری موارد دیگر کاربرد دارد. از جمله ویژگی‌های فلز مس میتوان به چکش‌خواری و رسانای الکتریکی و حرارتی اشاره کرد. این فلز علاوه بر خواص فوق، برای تغییر کاهش عیار و تغییر رنگ طلا نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. ایران نیز یکی از بزرگترین تولیدکنندگان مس در دنیا است که بیش از ۵۴ میلیون تن مس محتوا در اختیار دارد.
نقره چیست؟
نقره به عنوان یکی دیگر از انواع فلزات گرانبها در ایران، دارای رنگ سفید است که براقیت بالایی دارد. از جمله ویژگی‌های این فلز میتوان به شکل‌پذیری، چکش‌خواری، مقاومت در برابر اکسیداسیون، استحکام بالا، درخشندگی زیاد، سبک و نرم بودن اشاره کرد. فلز نقره در صنایع جواهرسازی، سکه‌سازی، غذاخوری و بسیاری موارد دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بزرگترین تولیدکنندگان نقره در جهان شامل کشورها مکزیک، پرو، چین، روسیه، لهستان، شیلی؛ بولیوی، قزاقستان و آمریکا میشود. ایران نیز یکی از کشورهای تولیدکننده نقره است که بر اساس آمارها طی سال ۲۰۲۰، تولید این فلز به ۱۲۰ تن در سال می‌رسد. با توجه به اینکه فلز نقره در معادن طلا، مس، سرب و روی استخراج میشود، استان‌های اصفهان، آذربایجان شرقی، سمنان، کرمان، خراسان رضوی و زنجان، بیشترین ذخایر فلز نقره ایران را در اختیار دارند.
پلاتینیوم چیست؟
پلاتینیوم جزو انواع فلزات گرانبها در ایران است که به نقره کوچک شناخته میشود. از جمله ویژگی‌های فلز پلاتین به رنگ سفید مایل به طوسی میتوان به مقاومت در برابر خوردگی، چگالی بالا، شکل‌پذیری و انعطاف‌پذیری بالا اشاره کرد. فلز پلاتین بیشتر در صنایع پزشکی، اسلحه‌سازی، موشک‌سازی و جواهرات کاربرد دارد.
بزرگترین تولیدکنندگان پلاتین در دنیا شامل کشورهای روسیه، آفریقای جنوبی، ایالات متحده آمریکا، کانادا و زیمباوه میشود. ایران نیز جزو کشورهای تولیدکننده پلاتین است که ذخایر آن بیشتر در شهرستان خوی و برخی شهرهای جنوبی کشور یافت می‌گردد.
تیتانیوم چیست؟
تیتانیوم یکی دیگر از انواع فلزات گرانبها در ایران است که در صنایع دریایی، شیمیایی، نیروگاه‌های اتمی، زیورآلات، هواپیمایی و بسیاری موارد دیگر کاربرد دارد. از جمله ویژگی‌های این محصول میتوان به استحکام و مقاومت بالا در برابر خوردگی اشاره کرد. ایران یکی از تولیدکنندگان تیتانیوم در دنیا است که بیشترین ذخایر را در منطقه کهنوج استان کرمان دارد.
کبالت چیست؟
کبالت به عنوان یکی از انواع فلزات گرانبها در ایران، مقاومت بالایی در برابر سایش دارد. این فلز دارای وزن کمی است که نسبت به سایر فلزات، برای پوست انسان ضرری ندارد. از جمله کاربردهای کبالت میتوان به صنعت جواهرسازی اشاره کرد. در ضمن ایران نیز یکی از کشورهای تولیدکننده کبالت است که تولید این محصول را بیشتر از طریق فرآوری باطله‌های خاک سرب و روی انجام می‌دهد.
تنگستن چیست؟
تنگستن یکی دیگر از انواع فلزات گرانبها در ایران است که به دلیل درخشش زیاد، بیشترین کاربرد را در صنایع جواهرسازی به خود اختصاص می‌دهد. از ویژگی‌های مهم این فلز میتوان به مقاومت بالا در برابر سایش اشاره کرد. همچنین وزن این فلز بالا است و به رنگ نقره‌ای یافت میشود. ایران یکی از کشورهای تولیدکننده تنگستن در دنیا است که بیشتر ذخایر را در استان اراک دارد. لازم به توضیح است که کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا و انگلستان، بیشترین و باکیفیت‌ترین ذخایر تنگستن را در دنیا در اختیار دارند.
ایریدیوم چیست؟
ایریدیوم جزو ۵ فلز گرانبها در دنیا است که بیشترین ذخایر آن در کشور آفریقای جنوبی وجود دارد. از جمله ویژگی‌های این فلز به رنگ سفید مایل به زرد میتوان به چگالی بالا، مقاوم در برابر خوردگی و اسید اشاره کرد. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته، فلز ایریدیوم تنها فلزی است که بیشترین ذخایر آن در دل شهاب‌سنگ‌های آسمانی قرار دارد. از این نوع فلز به عنوان یکی از انواع فلزات گرانبها بیشتر در صنایع خودروسازی، صنایع تزئینی به ویژه در ساخت ساعت و قطب‌نما استفاده میشود.
بیشترین ذخایر فلز ایریدیوم به کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا، آفریقای جنوبی، روسیه، برزیل و استرالیا تعلق دارد. ایران نیز طی چند سال اخیر و با همت سازمان انرژی اتمی توانسته است به زمره کشورهای تولیدکننده این فلز گرانبها وارد شود.
رودیم چیست؟
رودیم به عنوان گرانبهاترین فلز روی کره زمین، به رنگ سفید مایل به نقره‌ای است که معمولا در معادن پالادیم و پلاتین یافت میشود. از جمله ویژگی‌های این نوع فلز میتوان به مقاومت بالا در برابر حرارت، فرسایش و خراشیدگی اشاره کرد. مهمترین کاربردهای فلز رودیم شامل صنایعی خودروسازی، قطعات الکترونیکی، سیم، فویل و ورق میشود.
بزرگترین تولیدکنندگان فلز رودیم در دنیا شامل کشورهای آفریقای جنوبی، روسیه و کانادا میشود. ایران نیز یکی از کشورهایی است که در زمینه تولید رودیم برنامه‌های مشخصی تدوین کرده است. با توجه به اینکه هنوز منابع رودیم در ایران قطعی نیست، بنابراین اکتشافات زمین‌شناسی در این زمینه نشان از وجود منابع می‌دهد.
در ضمن به دلیل اینکه فلز رودیم یک محصول جانبی از عملیات استخراج طلا، نقره، پلاتین و نیکل است، بنابراین ایران هم با ذخایر موجود نیکل و پلاتین می‌تواند به یک تولیدکننده فعال در این زمینه تبدیل شود.
کلام آخر
در این مقاله به معرفی انواع فلزات گرانبها در ایران پرداختیم. فلزات گرانبها از جمله فلزاتی هستند که به دلیل ذخایر کم بر روی کره زمین و مصارف استراتژیک مانند مصارف صنعتی، پزشکی و هسته‌ای، به عنوان فلزات گران قیمت یا گرانبها شناخته میشوند. ایران نیز جزو کشورهای تولیدکننده برخی فلزات گرانبها است که یا از طریق اکتشاف و استخراج ماده معدنی به تولید این نوع فلزات می‌پردازد و یا با وارد کردن مواد اولیه، زمینه را برای تولید فلزات گرانبها در کشور فراهم می‌کند. از جمله مهمترین فلزات گران قیمت در ایران میتوان به طلا، مس، نقره، پلاتین و … اشاره کرد.
سوالات متداول
مهمترین فلزات گرانبهایی که در ایران تولید میشوند شامل طلا، مس، نقره، پلاتین، تیتانیوم، کبالت، تنگستن، ایریدیوم و رودیم است.
از جمله ویژگی کلی فلزات گرانبها میتوان به مقاومت در برابر خوردگی، سایش، انسجام و چگالی بالا اشاره کرد.
رودیوم به عنوان گرانبهاترین فلز در روی کره زمین شناخته میشود.
ذخایر فلزات گرانبها بیشتر در کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا، آفریقای جنوبی، چین، استرالیا، روسیه و … وجود دارد.
ایران نیز یکی از کشورهای تولیدکننده فلزات گران قیمت است که امروزه از دو روش استخراج و واردات این نوع محصولات، در این زمینه فعالیت می‌کند.